Μια φορά κι έναν καιρό…η παραμυθού Αγνή Στρουμπούλη εξομολογείται… “τον τόπο που θα μπορούσε να με χωρέσει ολόκληρη το βρήκα στα λαϊκά μας παραμύθια”

στην ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Μια φορά κι έναν καιρό στον Πειραιά γεννήθηκε ένα κοριτσάκι. Του έδωσαν το όνομα Αγνή. Η Αγνή μεγαλώνοντας έψαχνε, έψαχνε για έναν καλά κρυμμένο θησαυρό. Τράβηξε πολλά και διαφορετικά μονοπάτια και μετά από μακριά και περιπετειώδη περιπλάνηση, το θησαυρό αυτόν τον βρήκε στα παραμύθια και ειδικότερα στα Ελληνικά Λαϊκά Παραμύθια, στα παραμύθια του λαού μας, που για αιώνες, περνούσαν από στόμα σε στόμα, ως να καταγραφούν, και να γίνουν πάλι σήμερα προφορικός λόγος.

Γυναίκα ολάκερη πια, το κοριτσάκι του παραμυθιού μας, έγινε μια υπέροχη παραμυθού, η Αγνή Στρουμπούλη και ζωντανεύει εδώ και αρκετά χρόνια παραμύθια από διάφορα μέρη της Ελλάδας, παραμύθια με ρυθμό, παραμύθια με λέξεις που γυρίζουν και ξαναγυρίζουν κάνοντας κυκλάκια – κουλουράκια προς τέρψη ,ψυχαγωγία αλλά κυρίως παρηγορία μικρών και μεγάλων.

Άλλωστε παραμυθία σημαίνει π α ρ η γ ο ρ ί α.

Η παραμυθού Αγνή Στρουμπούλη μίλησε  για την τέχνη του παραμυθά, τα παραμύθια και τα μηνύματα τους.


Τι είναι τελικά ο παραμυθάς;
Είναι αυτός που όταν αφηγείται μια ιστορία, τη λέει με το σώμα του κι όχι με τα λόγια του.

Πως ασχοληθήκατε με την αφήγηση των παραμυθιών;

Αναζητούσα πάντα, όπως όλοι μας νομίζω, εκείνον τον τόπο που θα μπορούσε να με χωρέσει ολόκληρη. Με τις φωτεινές και τις σκοτεινές όψεις μου, με τις αντιφάσεις μου, και σ’ όλα να δίνει νόημα. Ε, αυτόν τον τόπο, αυτό το θαυμάσιο περιβόλι το βρήκα στα λαϊκά μας παραμύθια. Και τα παραμύθια είναι ζωντανά πλάσματα. Είναι για να λέγονται, να κυκλοφορούν, να ενθαρρύνουν…

Μαθαίνεται η τέχνη του παραμυθά;

Είναι όπως ένα χοντρό γυαλόχαρτο που λειαίνει μια πολύ τραχιά επιφάνεια και στο τέλος γίνεται καθρέφτης. Στην περίπτωση του παραμυθά το γυαλόχαρτο είναι το ίδιο το παραμύθι, που αφού του αφοσιωθείς, σε λειαίνει.

Προϋπόθεση βέβαια είναι να σ’ αρέσει πολύ αυτό το παραμύθι και να θέλεις πολύ να το πεις.

Τα παραμύθια λέγονται ή διαβάζονται;
Τα παραμύθια της προφορικής παράδοσης είναι για να λέγονται και ν’ ακούγονται. Μου έτυχε πολλές φορές να συναντήσω ανθρώπους που δεν είχαν αγαπήσει τα λαϊκά παραμύθια διαβάζοντάς τα, κι όταν τ’ άκουσαν, τα λάτρεψαν.

Κι απ’ την πλευρά του αφηγητή, όταν διαβάζεις, το σώμα σου συρρικνώνεται και μπαίνει στο βιβλίο. Όταν αφηγείσαι, το σώμα σου μεταμορφώνεται ανάλογα με τις εικόνες του παραμυθιού, κι ο καθένας παύει να βλέπει εσένα, γιατί βλέποντάς σε, ανακινείται η μνήμη των δικών του αισθήσεων και βλέπει τις δικές του εικόνες. Είναι κάτι μαγικό μα εντελώς πραγματικό.

Το σημαντικό είναι η ιστορία ή ο τρόπος που θα τη διηγηθείς; Πού κρύβεται το μυστικό;

Η αφήγηση ενός παραμυθιού είναι το μοίρασμα της εμπειρίας ενός ζωντανού σώματος με μια ιστορία.

Το ζωντανό σώμα είναι αυτό που πάλλεται από αισθήματα και η εμπειρία είναι εκείνες οι μυστικές κλωστούλες που ανακινούνται από το παραμύθι κι έτσι η ιστορία γίνεται «δική σου». Μόνο έτσι μπορείς να την χαρίσεις σε άλλους, αλλιώς πρόκειται για ενημέρωση, πληροφόρηση… κάτι αντικειμενικό, πάντως όχι παραμυθία.

Υπάρχουν παραμύθια για μεγάλους και παραμύθια για μικρούς;

Πολλές φορές λέω τα ίδια παραμύθια, με τα ίδια ακριβώς λόγια σε κοινό ενηλίκων ή σε κοινό παιδιών, αλλά είναι διαφορετικό το ύφος, η διάθεση που διατρέχει το λόγο.

Κι αυτή η διάθεση δεν δημιουργείται μόνο από μένα. Πρόκειται για ένα ρεύμα που πάει κι έρχεται ανάμεσα σ’ εμένα και το κοινό και αλληλοτροφοδοτείται. Την ώρα της αφήγησης είμαι ένα είδος εκατόματου και εκατόαυτου – κατά τον εκατόνχειρα – που βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το παραμύθι και το κοινό του. Κι αυτό νομίζω ότι συνέβαινε πάντοτε, κι ας έχουν εφεύρει τώρα τον όρο «διάδραση».

Τα παραμύθια είναι ένα πυκνό σώμα μνήμης κι έχουν πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Ανάλογα με την ηλικία, την ωριμότητα, την ευαισθησία καθένας παίρνει ότι θέλει κι αργότερα, μέσα στο χρόνο επανέρχεται και επανερμηνεύει αβίαστα, όπως το ζητά η εμπειρία του.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν παραμύθια που επιλέγω για βραδινές αφηγήσεις, κι άλλα γι’ απογευματινές ή πρωινές. Και βεβαίως έχω ένα ξεχωριστό ρεπερτόριο για πολύ μικρές ηλικίες.

Γιατί πάντα έχουμε ανάγκη από ένα παραμύθι;

Η ζωή στην οποία μετέχουμε είναι πολύ ευρύτερη από εμάς, είναι ένα ακατανόητο θαύμα κι όλο σκαλώνουμε γιατί δεν το χωράμε. Στέκουμε απορημένοι και συχνά απαρηγόρητοι. Η αντανάκλαση που μας προτείνει η καθημερινότητα δεν τροφοδοτεί αυτόν το βαθύτερο στοχασμό, αντίθετα μας εντοπίζει ακόμα περισσότερο σε μια αφόρητη στιγμή.

Το παραμύθι εξελίσσεται σ’ ένα διαρκή ενεστώτα, φέρει το πάντοτε και το παντού. Μας παίρνει από το χεράκι και μας κολυμπά σ’ αυτό το ου χρόνος διασπαστικός, ου τόπος καθηλωτικός, οπότε η ψυχή μας αναπνέει. Και παραμυθεύεται δηλαδή παρηγορείται.

Όταν λέτε παραμύθια τι βλέπετε στα μάτια των παιδιών που σας περιβάλλουν και τι στα μάτια των μεγάλων;

Ξέρετε, όταν αφηγούμαι έχω περισσότερο ανεπτυγμένη την αίσθηση της αφής παρά της όρασης. Γίνομαι δέκτης με όλο μου το σώμα των αντιδράσεων του κοινού.

Τα παιδιά, όταν αφοσιώνονται, μιμούνται τις δικές μου εκφράσεις και καμιά φορά αυτή η αφέλεια τους μου φέρνει γέλιο. Οι μεγάλοι πάλι, καθώς ξεχνούν τον εαυτό τους και μπαίνουν στο παραμύθι, μπορεί να έχουν ανερμήνευτες για μένα εκφράσεις κι έτσι προτιμώ ν’ αφουγκράζομαι τη σιωπή τους. Η σιωπή έχει πάρα πολλές ποιότητες. Από την ψύχρα μέχρι την πλήρη παράδοση. Είναι φορές που νομίζω ότι κινούμαστε στο ίδιο ακριβώς ρεύμα, κι ό,τι κι αν κάνω θα με ακολουθήσουν. Είναι ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ!

Έχει μεγάλη σημασία το βλέμμα και ο ήχος της φωνής τους όταν μου μιλούν στο τέλος της αφήγησης…

Οι παραμυθάδες λένε ψέματα ή αλήθεια;

Ευτυχώς ισχύει αυτή η διττή ερμηνεία της λέξης κι έτσι ο παραμυθάς μπορεί να κινείται στο μεταίχμιο και ν’ αναποδογυρίζει συνεχώς την εικόνα της πραγματικότητας.

Το παραμύθι είναι ανατροπή. «Ελάτε να πούμε ψέματα, πέντε σακιά γιομάτα. Ψέματα κι αλήθεια, έτσι είν’ τα παραμύθια».

Κάνε και συ κάτι! Ζύγισε μέσα σου τα πράγματα και πες αν είναι αλήθεια, αν είναι ψέμα, αν μέσα στο ψέμα είναι η αλήθεια, αν…

«…το ύστατο μυστικό του παραμυθιού είναι να σε διδάξει να περάσεις το λαβύρινθο της ζωής κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να διαφανούν οι πνευματικές της αξίες.» αναφέρει ο μυθολόγος Γιόζεφ Κάμπελ .

Σε μία εποχή που οι αξίες καταρρέουν, ποιο είναι το μήνυμα που περνάνε τα παραμύθια ;

Επειδή αγαπώ πολύ τον Γιόζεφ Κάμπελ και τον έχω για δάσκαλο, θα μου επιτρέψεις να σου απαντήσω με δικά του λόγια.

«Λένε ότι όλοι ψάχνουμε ένα νόημα στη ζωή. Δεν νομίζω ότι αυτό ψάχνουμε. Νομίζω ότι αναζητάμε την εμπειρία ότι είμαστε ζωντανοί έτσι ώστε αυτά που ζούμε, σε καθαρά σωματικό επίπεδο, να απηχούν την πιο εσωτερική μας πραγματικότητα»

Σ’ αυτήν την εμπειρία με σπρώχνουν με εκατό χέρια τα παραμύθια.